ویژگى هاى ساختارى نهاد خانواده از منظر امام سجاد (علیه السلام) (بخش دوم)

نقش زن و مرد در ساختاربخشی درست به خانواده، دو نقش بسیار مهم است:
 

نقش عاطفی همسران

الف) نقش عاطفى زن

 امام سجاد (علیه السلام)  در رساله حقوق، بر نقش عاطفى زن در قبال شوهر اشاره مى کند: «و اما حق همسرت ـ که با پیوند زناشویى زیردست تو شده ـ این است که بدانى خداى عزوجل او را مایه آرامش و راحتى تو ساخته است.» (حرانى، 1404ق)

در روایت دیگرى امام سجاد (علیه السلام)  مى فرمایند: «هر کس براى او (مؤمن) همسرى تزویج کند که موجب انس و آرامى دل او شود، خداوند در قبر کسى را که به صورت محبوب ترین بستگان اوست، با وى مأنوس مى سازد.» (صدوق، 1406ق، ص 146)

در متن عربى روایت، ضمیر مذکر در واژه «یسکن» به مرد برمى گردد؛ یعنى مرد بدون آفرینش زن آرامش ندارد و نیازمند انیس است. ضمیر «الیها» نیز نیز به زوجه، یعنى زن برمى گردد و مفاد آن چنین مى شود که گرایش انسى مرد، به زن است و بدون آن مأنوس نیست و با وى انس گرفته و آرام مى شود.

در این سخن امام سجاد (علیه السلام)  نیز به وجود آرامشگر زن در خانواده اشاره شده و بر توجه به این ویژگى در هنگام انتخاب همسر تأکید شده است. آرامش زن در خانه موجب آرامش و آسایش خانواده مى شود و قوه محرکه اعضاى خانواده در داشتن روحیه اى شاداب و سرزنده و ابراز محبت میان آنهاست.

ب) نقش عاطفى شوهر

 در اندیشه امام سجاد (علیه السلام)  گزاره هایى را مى بینیم که از آنها لزوم توجه شوهران به ارضاى نیازهاى عاطفى همسرانشان استفاده مى شود. در این بخش، به برخى از این روایات که بر رفتار شایسته شوهر با همسرش و برخورد محترمانه و محبت آمیز با وى دلالت دارند، اشاره کرده، آنها را بر حسب چند محور ذیل تفکیک مى کنیم:

1. نیکو سخن گفتن: زن و شوهر در محیط خانواده باید علاوه بر محتواى کلام، در انتخاب قالب آن نیز دقت کافى را داشته باشند تا اثرش بر دیگرى پایدار و پردوام باشد.

امام سجاد (علیه السلام)  فرمودند: «گفتار نیک، فرد را نزد خانواده محبوب نماید.» (صدوق، 1362ق، ج 1، ص 317)

2. احترام: انسان به صورت فطرى داراى کرامت و حرمت است و به همین دلیل باید از احترام برخوردار بوده، از تحقیر به دور باشد. امام سجاد (علیه السلام) احترام به زن در محیط خانواده را یکى از حقوق زن بیان مى فرماید که رعایت آن مى تواند نقش مهمى در تحکیم روابط بین همسران داشته باشد.

آن حضرت مى فرمایند: «و اما حق زن و همسر آن است که احترامش کنى.» (طبرسى، 1370، ص 421)

نقش پدرى ومادرى

 نقش پدرى و مادرى به مجموعه وظایف و انتظارات الزامى یا ترجیحى اشاره دارد که براى هریک از والدین نسبت به فرزندان خود مقرر شده است.

بعد از زن و شوهر، فرزندان رکن سوم خانواده را تشکیل مى دهند. با تولد فرزندان، روابط و نقش هاى جدیدى در درون خانواده شکل مى گیرد که هدایت و سازمان دهى آنها نقش بسیار مهمى در تحقق اهداف خانواده مطلوب دارد. برعکس، بى توجهى به آنها نه تنها خانواده را در دستیابى به اهدافش ناکارآمد مى کند، بلکه گاه آن را به مکانى براى جرم و جنایت مبدل مى سازد.